بهره‌وری چیست؟

بهره‌وری مقوله جدیدی است که به دنبال طرح موضوع بهره‌وری در جامعه روبه رشد و متحول و پویا مطرح می گردد. تحقق اهداف و دستاوردها و نتایج مورد انتظار در ابعاد مختلف علمی، آموزشی، پژوهش و فناوری و.   مستلزم تدوین برنامه ای جامع در زمینه بهره‌وری و اجرای کامل آنهاست. در سالهای آغازین هزاره سوم کشورهای جهان سعی دارند که سهم بیشتری از تجارت جهانی را به خود اختصاص دهند. برای نیل به این هدف باید بتوانند توان رقابت پذیری خود را افزایش دهند و این امر جز از طریق ارتقای بهره‌وری امکان پذیر نخواهد بود. بررسی سهم رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی درکشور های توسعه یافته یا در حال گذار بیانگر این واقعیت است که در دو دهه گذشته در این کشورها سعی شده سهم عمده ای از رشد اقتصادی از طریق رشد شاخص های بهره‌وری کل عوامل تامین شود. امروزه دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره‌وری از مهمترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار می رود. مصادیق بهره‌وری به طور صریح و ضمنی در برنامه های توسعه اقتصادی مدنظر قرار گرفته است.
در حال حاضر، اهمیت بهره‌وری در افزایش تولید ملی پذیرفته شده است. وقتی بهره‌وری افزایش می یابد، تولید ناخالص ملی سریعتر از عوامل تولید افزایش خواهد یافت و متوسط تولید نیز به ازای هر واحد عوامل تولید افزایش می یابد. همچنین، نقش بهبود بهره‌وری در کاهش هزینه ها و توسعه صادرات حائز اهمیت است. علاوه بر این، ارتقای بهره‌وری به صرفه جویی در استفاده از منابع تولید و کاهش آثار سوء زیست محیطی منجر می شود که در فرایند توسعه پایدار از اهمیت به سزایی برخوردار است. بالاخره بهره‌وری عوامل تولید به همراه قیمت های آنها، از عوامل تعیین کننده قیمت تولید کننده می باشند.
تعریف بهره‌وری:
بهره‌وری مفهومی جامع و به معنای کارایی و اثربخشی است. بهره‌وری نگرشی واقع گرایانه به کار و زندگی و فرهنگی است که در آن انسان با فکر و هوشمندی، فعالیت هایش را با ارزش ها و واقعیت ها منطبق می سازد تا بهترین نتیجه را در جهت اهداف مادی و معنوی حاصل کند. در زبان فارسی کلمه بهره‌وری به عنوان معادل واژه productivity   مطرح گردیده است. لغت بهره‌وری از نظر ادبی مصدر است و از واژه بهره ور مشتق شده است کلمه بهره ور به استناد فرهنگ فارسی معین بهره بر؛ سود برنده وکمیاب معنی شده است. در برخی از متون معادل های دیگر نظیر راندمان، بازدهی، قدرت تولید، قابلیت و باروری کارآمد، جایگزین واژه productivity  شده است. مفهوم بهره‌وری به منظور حصول به نتیجه های بهتر در گذران زندگی، ایجاد آسایش در مقابل استفاده از کار و نیروی فکر و ابزار، قدمتی به اندازه حیات انسان هوشمند بر کره خاک دارد. به سخن دیگر هر تصمیم مبتنی بر عقل و شعور که منجر به فعالیت یا تلاش شود.
بهره‌وری را به عنوان مفهومی جهت کسب نتیجه بهتر در نظر دارد و ارتقاء آن، یعنی بهتر زیستن و کیفیت بالاتر زندگی. بعضی مواقع مفاهیم بهره‌وری کارایی و اثربخشی با یکدیگر اشتباه می شوند. لذا لازم است هر یک از این مفاهیم به وضوح مشخص گردیده و وجه تمایز آنها تعیین شود.
کارایی: عبارت است از نسبت تولید کالاها یا خدمات نهایی به منابع به کار رفته در آن. در اینجا کارایی تنها به افزایش کمی تولید و یا عملکرد توجه دارد. با این حال، این مفهوم از بهره‌وری و شیوه اندازه گیری، میزان دستیابی به اهداف مطلوب یا مورد نظر را اندازه نمی گیرد.
اثربخشی: برخلاف کارایی روشی است که چگونگی تحقق اهداف را می سنجد. این مقیاس، اثرات برنامه را بر جامعه کمی کرده و مشخص می کند که آیا برنامه از نهادها یا منابع برای نایل شدن به اهداف استفاده بهینه کرده یا نه.
بهره‌وری: بهره‌وری ترکیبی از کارایی و اثربخشی است. اثربخشی با عملکرد مرتبط است در حالیکه کارایی با استفاده مفید از منابع ارتباط دارد. با توجه به مطالب پیش گفته می توان تعریف دیگری از بهره‌وری ارائه داد که مفهوم آن را بهتر و رساتر بیان می کند و در واقع بهره‌وری معیاری است که موارد زیر را شامل می شود:
1.    میزان تحقق اهداف و نتایج مورد انتظار
2.    چگونگی استفاده کارا از منابع جهت تولید کالا یا ارائه خدمات
3.    مقایسه آنچه بدست آمده با آنچه امکان داشته است
تعریف نظری بهره‌وری
•    بهره‌وری در واقع استفاده موثرتر از منابع اعم از  (نیروی کار، سرمایه، زمین، مواد، انرژی، ماشین‌آلات و ابزار، تجهیزات و اطلاعات در فرآیند تولید کالاها و خدمات است.)به عبارت دیگر به کلیه تلاش‌های سیستماتیک ساختار یافته برای حذف یا کاهش تلفات ناشی از مواد، ماشین‌، انسان و یا تعامل نادرست بین آنها، نظام ارتقای بهره‌وری گفته می‌شود.
•    ازدیدگاه سیستمی: بهره‌وری از دیدگاه سیستمی ارتباط بین داده ها (inputs)و ستانده (outputs)را مشخص می کند. براین اساس بهره‌وری نشان دهنده میزان کارایی ترکیب عوامل در فرایند تولید است. یعنی اگر از امکانات خو ب استفاده شود بهره‌وری نیز افزایش می یابد.
•    از دیگاه مهندسی صنایع: بهره‌وری از دیدگاه مهندسی صنایع عبارت از رابطه مقادیر خروجی سیستم و مقادیر ورودی به همان سیستم و از این دیدگاه بهره‌وری یک معیار کنترل است و میزان کارآمدی سیستم را تعیین می کند.
•    ازدیدگاه سازمان بین المللی کار: محصولات مختلف با ترکیب چهار عامل اصلی تولید می شود که این چهار عامل عبارتند از  زمین؛ سرمایه؛ نیروی کار و سازماندهی (مدیریت و تکنولوژی)نسبت محصول (تولید یا ارزش افزوده)بر این عوامل معیاری برای سنجش بهره‌وری است.
•    از دیدگاه سازمان همکاری اقتصادی و توسعه ملل متحد: بهره‌وری برابر است با خارج قسمت خروجی (میزان تولید)به یکی از عوامل تولید
•    از دیدگاه اژانس بهره‌وری اروپا (EPA): بهره‌وری درجه استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید است. بهره‌وری در درجه اول یک دیدگاه است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است بهبود بخشد. بهره‌وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می تواند کارهایش را بهتر از دیروز انجام دهد علاوه بر آن بهره‌وری مستلزم آن است که بطور پیوسته تلاش های در راه انطباق فعالیتهای اقتصادی با شرایطی که دائما در حال تغییر است و همچنین برای بکار گیری نظریه ها و روشهای جدید انجام گیرد.
•    از دیدگاه مرکز بهره‌وری ژاپن: بهره‌وری یعنی به حداکثر رساندن استفاده از منابع؛ نیروی انسانی؛ تسهیلات و غیره به طریقه علمی؛ کاهش هزینه های تولید؛ گسترش بازارها؛ افزایش اشتغال و کوشش برای افزایش دستمزدها واقعی و بهبود استاندارد های زندگی همانگونه که به نفع کارگران؛ مدیریت و جامعه باشد.
یکی از مهمترین اهداف در هر سازمان ارتقاء سطح بهره‌وری آن است و با توجه به اینکه انسان در ایجاد
بهره‌وری نقشی محوری دارد درخواست های او در سازمان اثری کلیدی به جا می گذارد. آنچه در سازمان ها مزیت رقابتی ایجاد می کند، بهره‌وری به معنای بکارگیری و ترکیب موثر منابع موجود در سازمان است. بهبود اثربخش بهره‌وری همانند سایر مولفه ها و فرآیندهای نرم افزاری سازمانی از الزامات کار سازمانی است که در ذات و خمیرمایه بهره‌وری بهبود نهفته است و مشروعیت بهره‌وری در بهبود و اصلاح آن. بهره‌وری که یکی از مفاهیم اقتصاد است اینگونه تعریف می شود: «مقدار کالاو یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرژی و یا کار هزینه شده بدون کاهش کیفیت». به دیگر سخن بهره‌وری عبارتست از به دست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره‏گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمان، مکان و. به منظور ارتقاء رفاه جامعه.
بهره‌وری عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی و تمهیدات به طریق علمی به منظور کاهش هزینه ها و رضایت کارکنان، مدیران و مصرف کنندگان. تعاریف دیگر، بهره‌وری نیروی انسانی را حداکثر استفاده مناسب از نیروی انسانی به منظور حرکت در جهت اهداف سازمان با کمترین زمان و حداقل هزینه داشته اند. براساس دیدگاه سازمان بهره‌وری ملی ایران، بهره‌وری یک نگرش عقلانی به کار و زندگی است. این مشابه یک فرهنگ بوده که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیت ها برای یک زندگی بهتر و متعالی است. عوامل بسیاری در تعریف و دیدگاه های مکاتب مختلف نسبت به بهره‌وری موثرند